Femme Fatale ή Οδηγός Επιβίωσης: Μοιραία Γυναίκα

Δεν είναι εύκολο θέμα, δεν είναι ευσύνοπτο θέμα είναι όμως συνταρακτικό. Ποια είναι λοιπόν η μοιραία γυναίκα; Καταρχήν, ας δούμε τις συντεταγμένες της. Δεν είναι νέο εύρημα, υπήρχε σχεδόν πάντα. Είναι τόσο παλιά, όσο και ο κόσμος μας. Από τη στιγμή που ο καλός θεός έφτιαξε την Εύα, η πρώτη femme fatale ήταν πραγματικότητα, γιατί, μη γελιέστε, ποιο φίδι κι αηδίες, είδε κανείς κανένα φίδι; Αυτή ήταν ο πειρασμός προσωποποιημένος. Fatal Woman, Femme Fatale, Vamp, Μοιραία Γυναίκα ή όπως αλλιώς τη λένε, ας τη γνωρίσουμε.


ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η μοιραία γυναίκα είναι συχνό μοτίβο σε κάθε μυθολογία που σέβεται τον εαυτό της. Οι αρχαίοι έλληνες είχαν ουκ ολίγες να τους προκαλούν δέος. Η Μήδεια σκοτώνει τη νέα γυναίκα του άντρα της και τα ίδια τα παιδιά της. Η Κίρκη απολαμβάνει πρώτα τα αρσενικά και μετά τα μεταμορφώνει σε ζώα, σε γουρούνια, κατά προτίμηση. Και οι δυο τους ήταν μάγισσες, πράγμα που τις κάνει ακόμη πιο ακαταμάχητες. Αλλά μην ξεχνάτε τις Σειρήνες, γιατί τι άλλο ήταν παρά κυριολεκτικά θανατηφόρες γυναίκες; Τραγουδούσαν ότι σε θέλουν στην αγκαλιά τους, για...να σε φάνε φυσικά! Μακάριος ο Οδυσσέας, συνάντησε εκείνες από τις οποίες κανείς δε γλιτώνει, αλλά το όραμα της Ιθάκης ήταν μέσα του πιο ζωντανό από αυτό της λαγνείας. Το πιο δυνατό χαρτί της του Ομήρου όμως είναι σίγουρα η Ωραία Ελένη. Ο Τρωικός Πόλεμος για να ξεπλυθεί η ντροπή από ένα της παραστράτημα ήταν η μεγαλειώδης απόδειξη της παντοδυναμίας της μυθικής ομορφιάς της.

Στα εβραϊκά κείμενα εκτός από την Εύα συναντάμε την πλανεύτρα Δαλιδά (αυτή ακριβώς είναι η Delilah στο τραγούδι του Tom Jones) που προδίδει τον αγαπημένο της Σαμψών χωρίς δεύτερη σκέψη. Κόβοντας τα μακριά μαλλιά του, αφαιρεί τη δύναμή του –δε μοιάζει αυτό με αλληγορία για τον προαιώνιο φόβο του ευνουχισμού; Η Σαλώμη χορεύει με τα χίλια πέπλα της και προκαλεί παραζάλη. Της τάζουν το πιο ποθητό δώρο. Το κεφάλι του Ιωάννη ζητάει για να σβήσει τη δίψα της για αίμα και κανείς δεν τολμά να της το αρνηθεί...Είναι και η Λίλιθ, που φέρεται να είναι η πρώτη γυναίκα του Αδάμ που τον εγκατέλειψε, επειδή δεν δεχόταν την υποταγή. Κατέληξε να συναναστρέφεται με Δαίμονες και να γεννάει μικρά δαιμονικά παιδάκια.

Στο ρωμαϊκό κόσμο πάλι, κάθε άλλο παρά έλειψαν οι μοιραίες γυναίκες. Η Μεσσαλίνα, από μικρή στην αυλή του Καλιγούλα, έμαθε να χρησιμοποιεί τα κάλλη της προς όφελός της. Όταν παντρεύτηκε τον Κλαύδιο, εκτός από όργια επιδόθηκε και σε δολοφονίες, εκτοπισμούς μέχρι που βρέθηκε και γι’ αυτήν κοφτερό μαχαίρι. Η Κλεοπάτρα πλάνεψε με τη σειρά της δύο ρωμαίους αυτοκράτορες και κατάφερνε να κυβερνάει ανενόχλητη την Αίγυπτο. Όχι μικρό κατόρθωμα για μια απόλυτα ανδροκρατούμενη εποχή. Δε χάρηκε ούτε αυτή το φυσικό θάνατο, προτίμησε το τσίμπημα από δηλητηριώδες φίδι.

Η Λουκρητία Βοργία είναι πασίγνωστη για τους αμέτρητους γάμους της. Παντρευόταν σύμφωνα με πολιτικές ίντριγκες, όποιος είχε μεγάλη δύναμη στην Ιταλία την εποχή της Αναγέννησης γινόταν ο επόμενος άντρας της. Όλοι κατέληγαν κυνηγημένοι, στραγγαλισμένοι, εν ολίγοις, είχαν μαύρο τέλος, στο οποίο βοηθούσε και το πανίσχυρο συγγενολόι της Λουκρητία, πατέρας, αδέλφια, θείοι και δε συμμαζεύεται.

Εκείνη όμως, που αναμφισβήτητα καθόρισε πολλά από τα χαρακτηριστικά αυτού του είδους γυναικών, είναι η Mata Hari. Υπαρκτό πρόσωπο, παρόλη τη μυθική της διάσταση, κατάσκοπος κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, έζησε στο Παρίσι ως χορεύτρια εξωτικών χωρών και έδινε τα χάδια της αντί πολύτιμων πληροφοριών. Καταδικάστηκε εις θάνατον, η δύστυχη και εικάζεται ότι αυτοί που την τουφέκισαν είχαν δεμένα μάτια, ώστε να μην υποκύψουν στα θέλγητρά της!


Η ΜΟΙΡΑΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΙΣ ΚΑΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

Όλοι σχεδόν οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν κάποια στιγμή από το μοτίβο της μυστηριακής γυναίκας με ακαταμάχητο έως επικίνδυνο ερωτισμό. Οι μοιραίες γυναίκες θεωρήθηκαν ενίοτε και ερωτικά ακόρεστες, γεγονός που δικαιολογεί τις απεικονίσεις τους από τους περισσότερους ζωγράφους. Συνήθως γυμνές, όμως με ανεπιτήδευτη γύμνια, με πλούσια μακριά μαλλιά και ακαταμάχητο βλέμμα ξέρουν καλά τη δύναμή τους και δεν το κρύβουν. Αποπνέουν τη σιγουριά ότι μπορούν να γίνουν το απόλυτο αντικείμενο πόθου. Παράδοση δίχως όρους είναι απαραίτητη για τα αρσενικά που πιάνουν στα δίχτυα τους.

Ο Dante Gabriel Rossetti ζωγράφισε τη Lady Lilith. Ο Tiziano, o Gustave Moreau και πολλοί άλλοι ζωγράφισαν τη Σαλώμη. Ο Oscar Wilde μάλιστα έγραψε ένα θεατρικό με θέμα τον ιστορικό χορό της. Ο Rembrandt και ο Rubens είναι κάποιοι από αυτούς που απεικόνισαν τη Δαλιδά. Ο Tiepolo προτίμησε την Κλεοπάτρα, που ενέπνευσε και τον Shakespeare στο θεατρικό του έργο Αντώνιος και Κλεοπάτρα. Ο Waterhouse ζωγράφισε την Κίρκη. Ατέλειωτος ο κατάλογος των αντρών που η ιδέα της μοιραίας γυναίκας, είτε προσωποποιημένη είτε στην αφηρημένη της μορφή έγινε η σπίθα για το δημιουργικό τους οίστρο. Ο Keats έβαλε στους στίχους του τη La Belle Dame sans Merci :

I met a lady in the meads
Full beautiful, a faery's child;
Her hair was long, her foot was light,
And her eyes were wild.

και οι Velvet Underground τραγούδησαν:

Here she comes; you better watch your step
She's going to break your heart in two, it's true
'Cause everybody knows
She's a femme fatale

Ο Edward Munch, πιο προχωρημένος, ζωγράφισε τη Vampire, εμπνευσμένος από τις γοτθικές ιστορίες. Η Carmen του Merime και του Bizet είναι ακόμη μια στην ατέλειωτη παρέα, αν και σίγουρα, λιγότερο επικίνδυνη από άλλες, όπως η Nana του Zola. Τι κι αν δεν έφερνε το θάνατο, χαλούσε μόνο οικογένειες και περιουσίες. Αντίθετα, κανένας εραστής της Lulu του Frank Vedekint δεν είχε την τύχη να ζήσει, αφού την είχε γευτεί, μέχρι ο Τζάκ ο Αντεροβγάλτης να την ξεκάνει. Ο κατάλογος είναι ενδεικτικός, αλλιώς θα απαριθμούσα για πολύ ακόμη.

FILM NOIR

Στο φιλμ νουάρ η μοιραία γυναίκα αποκτάει τη γνωστή της εικόνα. Η φυσική ομορφιά απέχει πολύ από το να είναι το ζητούμενο. Η άψογη μυστηριώδης εικόνα της είναι, αντίθετα, φτιαγμένη με πολλή προσοχή. Φοράει κατακόκκινο κραγιόν ή εν πάσει περιπτώσει έχει έντονα βαμμένα χείλη και βαθύ βλέμμα Τα ρούχα της περισσότερο δίνουν μύριες υποσχέσεις για αυτό που καλύπτουν και σε προκαλούν να τα της τα βγάλεις, παρά αποκαλύπτουν. Βλέπετε, ο κώδικας Χαίηζ εκείνη την εποχή απαγόρευε την έκθεση γυμνού. Μακριά φορέματα που τονίζουν τις καμπύλες αγκαλιάζοντας το σώμα, μακριά γάντια, καπέλα και βέλο. Κάθε άλλο παρά μαλθακές είναι οι κάτοχοι τέτοιας γοητείας. Φλερτάρουν την εικόνα της σκληρής γυναίκας –οι βάτες στους ώμους και τα αντρικά κοστούμια είναι και αυτά συχνή τους αμφίεση. Όπως επίσης τα πιστόλια και τα τσιγάρα, όχι πια προνόμιο των αντρών, όμως αναμφισβήτητα φαλλικά σύμβολα. Καταφέρνουν να συνδυάζουν όλα τα παραπάνω με τα ψηλοτάκουνά τους που τις συνοδεύουν σε όλα τα σκοτεινά πλακόστρωτα. Το παρελθόν τους είναι επτασφράγιστο μυστικό, πράγμα που συντελεί με τον τρόπο του στη μυστηριώδη αύρα τους. Στις επιθυμίες τους συγκαταλέγονται εκτός από επιβολή και δύναμη –που μεταφράζεται κυρίως σε εκμετάλλευση του αντρικού πληθυσμού- η κατάκτηση πλούτου και δόξας. Κινούνται σε παράνομους δρόμους για να τα καταφέρουν, προβάλλουν τον ερωτισμό τους για να πιάσουν σαν αράχνες τους άντρες στα δίχτυα τους, είναι άπληστες και ψεύτρες και ευνουχίστριες. Η κατάληξή τους, όπως και αυτή των θυμάτων τους δεν είναι η καλύτερη: καταστροφή, θάνατος, ξεπεσμός.

Όλα αυτά δεν κολακεύουν ακριβώς τη γυναίκα, δεν είχαν άλλωστε αυτό το σκοπό. Η αλλαγή του γυναικείου status quo στη μεταπολεμική Αμερική ενόχλησε όλους τους βετεράνους που γύρισαν και άρχισαν να ψάχνουν εις μάτην για δουλειά. Οι νοικοκυρές που βγήκαν από την κουζίνα για να κρατήσουν τις δουλειές και να στηρίξουν τη χώρα τους στον πόλεμο καταχάρηκαν με τις νέες τους ασχολίες και έκαψαν για πάντα τις ποδιές τους. Οι ταινίες της εποχής για πρώτη φορά επικεντρώθηκαν στη γυναικεία φιγούρα. Οι πρωταγωνίστριες προσωποποίησαν τον αρχέγονο φόβο των αντρών: γυναίκες πιο δυνατές από αυτούς, αλλά, δυστυχώς ακαταμάχητες( και με σοβαρά ψυχοπαθολογική συμεριφορά!).[1]

Αρχετυπικά film noir με πρωταγωνίστριες-πρότυπα του είδους είναι αρκετά. Μερικά από αυτά που άφησαν ιστορία: Out Of The Past και Jane Greer. Η Lady from Shangai και η Gilda είναι η Rita Hayworth που κάνει κόσμο να σκοτώνεται στα πόδια της. Στο The Postman Always Rings Twice η Lana Turner βάζει τον εραστή της να σκοτώσει τον άντρα της, πράγμα που τον οδηγεί σε καταδίκη εις θάνατον. Η Barbara Stanwyck στο Double Indemnity λέει, κλασικά, άλλη ιστορία αντί της πραγματικής...δεν είναι τόσο αθώα, όσο θέλει να παρουσιάσει στο χωρίς αντιστάσεις άντρα που χτυπάει την πόρτα της. Στο Mildred Pierce η Jane Crawford ανταγωνίζεται την κόρη της, αλλά για κακή της τύχη, εκείνη είναι η αδίστακτη της ιστορίας.

Συνεχίζεται...

[1] http://www.albany.edu/scj/jcjpc/vol8is3/snyder.html