Wednesday, November 14, 2007

Lust, Caution ή πως ανεξέλεγκτα αισθήματα που ελλοχεύουν τελικά σε σκοτώνουν

Πολλοί, μου φαίνεται, αδικούν τη νέα ταινία του Ang Lee, άλλοι πάλι τη χρίζουν αριστούργημα για τους λάθος λόγους. Ως σεναριακή πλοκή και (κυρίως) δομή το Lust, Caution δεν είναι ομολογουμένως και η πιο καλοφτιαγμένη ταινία που έχουμε δει, αφού ενδέχεται να κουράσει το θεατή της. Ένα ισχνό και απολιτίκ (όπως επιμένει ο cheaplog) short story της Eileen Chang δίνει σεναριακή τροφή σε μια ταινία διάρκειας δυόμισι ωρών. Ο ρυθμός αναμενόμενα είναι αργός και βασανιστικός με τη Σαγκάη και τα ήθη της να κυριαρχούν, γοητευτικά φωτογραφημένα από τον –άλλωστε, βραβευμένο ακριβώς γι' αυτό— Rodrigo Prieto. Πλουσιοπάροχα εσωτερικά σπιτιών και όμορφα ενδυματοαξεσουάρ εποχής κυριαρχούν σε κάποια από τα πλάνα, η πολύβουη πόλη σε άλλα, μέχρι τα γεγονότα που περιμένει ο θεατής να καταφθάσουν με μεγάλη λεπτομέρεια, ίσως λίγο αργότερα απ’ ότι αναμένονται. Οι σχοινοτενείς μάχες στο τραπέζι του mah jong είναι το βασικό clue του πρώτου μισού της ταινίας, κατ’ αναλογία της μάχης που δίνει η Wang -Wei Tang να μπει αποτελεσματικά στο πετσί του ρόλου της.

Το δεύτερο μισό, όταν πλέον μια σχέση μεταξύ του πρωταγωνιστικού ζεύγους έχει εδραιωθεί, είναι μεστό σε συναίσθημα. Όχι τόσο λαγνεία, ούτε τόσο πόθο, όσο ο τίτλος καταμαρτυρά. Αυτό το ακατάληπτο ξόρκι που φέρνει τη Wang κοντά στο Mr Yee δεν έχει, παραδόξως, καθαρά σαρκικό χαρακτήρα. Μεγαλειώδεις στιγμές κεντημένες σε βάθος με λεπτές ψυχολογικές αποχρώσεις χτίζουν τη σχέση μεταξύ του σκληροπυρηνικού πολιτικού στελέχους της ιαπωνικής κυβέρνησης και της αθώας και πατριώτισσας φοιτήτριας. (Το πατριωτικό κίνητρο είναι αισθητά ασθενές επί τούτου, πιότερο φαίνεται να λαχταράει τη ζωή και την αδρεναλίνη της η νεαρή, παρά οτιδήποτε άλλο, δε θα επεκταθώ όμως σ’ αυτό). Η προοικονομία της ξαφνικής νεροποντής που βάζει τους μελλοντικούς εραστές να μοιράζονται την ίδια ομπρέλα, η συζήτηση πάνω στο παιχνίδι για το ράφτη, που έχει ως αποτέλεσμα να γίνει δήθεν αθέλητα η ανταλλαγή τηλεφώνου και ο συνδυασμός σιωπών και βλεμμάτων με νόημα που τελειώνει αιφνίδια με τη μετακόμιση του παντοδύναμου Mr Yee, αποτυπώνονται στη μνήμη και κερδίζουν άνετα βραβείο καλύτερα σκηνοθετημένων σκηνών.

Όταν, λίγα χρόνια μετά, η φιμωμένη έλξη του ζεύγους παίρνει το δρόμο της, η ταινία αποκτά το suspense των ταινιών κατασκοπείας και ταινιών με παράνομα πάθη ταυτόχρονα. Τι είναι το διαβρωτικό κάτι του οποίου γινόμαστε μάρτυρες; Κάποιου είδους σεξουαλική εξάρτηση εκ πρώτης όψεως, αλλά not quite. Μια βαθύτερη ανάγκη αναπτύσσεται ανάμεσά τους, μια ασταθής ισορροπία δύναμης και εξουσίας. Ένας στυγνός στην εξάσκηση της πολιτικής και χωρίς συναισθηματική ή σωματική διέξοδο κο(υ)ρε(ή α)σμένος σύζυγος σκοντάφτει επάνω στη γοητεία της αιθέριας Wang. Επόμενο είναι να αποζητήσει το σώμα της, όμως ζητάει κάτι παραπάνω από αυτό. Η πιο επιφυλακτική και ερμητικά σφραγισμένη προσωπικότητα πέφτει θύμα της αθωότητάς της, αλλά και του αδιεξόδου του. Τον βρίσκει, σαφώς, σε δύσκολη περίοδο, λίγο πριν φτάσει στα όριά του, και η πολιτική έγνοια και ένταση που τον τρώει νυχθημερόν ζητάει να καταλαγιάσει. Όμως αυτό που τους δένει αποκτάει καίρια οντότητα. Η μικρή δεν είναι το παιχνιδάκι του κυρίου για να ξεδίνει. Είναι αυτή που ξύπνησε μέσα του ναρκωμένα αισθήματα, την για πολύ καιρό χαμένη ανθρώπινη πλευρά του. Αυτή που του προσφέρει απλόχερα πνευματική (και σωματική) αγαλλίαση.

Τι είναι, όμως, αυτός γι’ αυτήν; Το μίσος ή η απέχθεια προς τον εχθρό της, το κατασκοπικό της μένος φιμώνεται, όπως προείπα, απόλυτα συνειδητά από το Lee. Η ψυχρότητά της στις συναντήσεις με τους εκπροσώπους της αντίστασης είναι παροιμιώδης, το ξέσπασμά της για τον εχθρό που σωματικά του παραδίδεται, που την αλώνει πιο βαθιά, βαθύτερα από τη μήτρα της, είναι κάπως πιο κοντά στην αλήθεια. Ύπουλα συναισθήματα, που δεν ονομάζονται εύκολα, ορθώνονται, μοιάζουν πάντως με αγάπη, με αφοσίωση που οδηγούν στην αυτοθυσία ή αυτοκαταστροφή. (Η λέξη αυτοθυσία αρμόζει μόνο όταν δίνει κανείς τη ζωή του χάρισμα για ανώτερες αξίες όπως πατρίδες και τέτοια, δεν είναι τάχα η αγάπη μια από αυτές;) Όλα τα παραπάνω συμπυκνώνονται στην καλύτερη σκηνή της ταινίας, τη σκηνή του κοσμηματοπωλείου, όταν γίνεται η παραλαβή του ανεκτίμητου δαχτυλιδιού. Το ύποπτο γράμμα με μόνο την κάρτα του Yee, αποτελεί τελικά τη μεγαλύτερη απόδειξη αγάπης εκ μέρους του. Ακόμη και μετά απ’ αυτό, ακόμη της περνάει από το μυαλό να τον προδώσει. Όχι ότι φτάνει μέχρι τέλους, λακίζει, του λέει με την αναπνοή που έχει χάσει τον ήρεμο ρυθμό της "Φύγε τώρα" και γνωρίζει με βεβαιότητα ότι έχει υπογράψει τη θανατική της καταδίκη. Αυτός θα γλιτώσει από την κακοστημένη παγίδα, όχι όμως αυτή από την τιμωρία. Τη δέχεται αγόγγυστα, είναι σαφώς ένοχη στα μάτια όσων η σκέψη εξισώνεται με την πράξη. Η τιμωρία της είναι αμείλικτη, αλλά και οι δυο γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί. Είναι όμως και η δική του τιμωρία. Η μελλοντική του ζωή έχει στοιχειωθεί από το άδειο της κρεβάτι και πάνω από αυτό το κρεβάτι θα θρηνεί βουβά για πάντα.

5 comments:

Stylianee said...

Πω,πω, τι έχω πάθει, μου λειψαν τα ρομάντζα φαίνεται:P

cheaptalk said...

Το διαφημιστικό του Canal+ που βραβεύτηκε πρόσφατα στα σχετικά λονδρέζικα awards προωθεί την ιδέα ότι οι ταινίες πρέπει να βλέπονται γιατί δεν μπορούν να αφηγηθούν. Περιορίζεται όμως μόνο στο ότι ο ακροατής φαντάζεται ότι θέλει, ενώ και ο αφηγητής αφηγείται ότι θέλει, έχοντας προηγουμένως δει και ότι ήθελε.

Το μόνο αδιαμφισβήτητο, που το αναφέρω φυσικά και στην κριτική μου, είναι ότι η ταινία φτιάχτηκε για μαζικότατη ασιατική κατανάλωση. Και το ψιλοάναμμα των αιμάτων (που σε Δύση και Ανατολή έχει ξεπεραστεί εδώ και 30 χρόνια) μέρος του σχεδίου ήταν προφανώς. Το αποτέλεσμα είναι ότι το φιλμ έχει γίνει από το τίποτα, το πιο πολυσυζητημένο των τελευταίων χρόνων στη Κίνα, και οδεύει ταχύτατα να γίνει και το πιο πετυχημένο εισπρακτικά από τη διαμάχη. Γεγονός που το Reuters κατατάσσει στην κατηγορία "Oddly Enough" όπως ακριβώς του ταιριάζει.

Stylianee said...

Στα παραπάνω δε βρίσκω την απάντηση που ήθελα στο θέμα ευαίσθητης και εμβριθούς ψυχολογίας των ηρώων που θέτω (στο οποία με οδήγησε διακριτός συλλογισμός, άρα όσα περιγράφω υπάρχουν κάπου εκεί). Για το οποίο πιστεύω ότι ευθύνεται αρκετά η αμφιλεγόμενη πρόσληψη της ταινίας. Κάποιοι πιάνουν με τις κεραίες τους τις αναφορές στο ανεξερεύνητο της ανθρώπινης ψυχής, κάποιοι πάλι όχι. Oddly enough.

vandimir said...

Γενικά συμφωνώ με την ανάλυσή σου. Θεωρώ ως βασικό νόημα της ταινίας το ανεξέλεγκτο του ερωτικού πάθους, πάνω από τα κάθε είδους "πρέπει" και (αυτό είναι το καυτό σημείο του φιλμ) πάνω και από τις ιδεολογίες. Το αντισυμβατικό εδώ είναι ότι η ιδεολογία αυτή είναι "σωστή" (με την έννοια ότι ο τύπος είναι προδότης και βασανιστής) αλλά παρ' όλα αυτά... Εκεί βρίσκεται το ενδιαφέρον για μένα.

cheaptalk said...

Η πρωταγωνίστρια λαχταράει ανθρώπινη επαφή, και είναι προφανές και από την ατάκα που πετάει για "τρία χρόνια νωρίτερα" στον επαναστατούλη, και ότι διαλέγει να σώσει τον γαμιούλη επειδή φαίνεται ο μόνος που νοιάζεται ελάχιστα (και τη στιγμή ακριβώς που το κάνει), και ότι δεν καταπίνει το δηλητήριο προτιμώντας να πεθάνει με τους υπόλοιπους, και από σίγουρα μερικά δισεκατομμύρια ακόμα λεπτομέρειες που είναι η ψύχωση όλων των Κινέζων και των σκηνοθετών τους και δε θυμάμαι πλέον και δε χρειάζεται να παραθέσω.

Ο γαμιούλης δεν έχει να φοβάται κανενός είδους τιμωρία, πέρα από τα σχέδια των μυστικουπηρεσιακών που ξέραν ήδη ότι η πιτσιρίκα τον πρόδωνε όσο αυτός πίστευε ότι η αντοχή της στο ανηλέητο γαμήσι σήμαινε και ειλικρίνεια. Όπως ανέφεραν τα επιπλέον δισεκατομμύρια λεπτομερειών σε τραπέζια και παιχνίδια, είχε ήδη αρκετές τρικάρατες να ξεδίνει και η εξακάρατη δεν είναι διόλου αναντικατάστατη έστω κι αν χρειαστεί να ζυγιστεί με 2-3 άλλες.

Καυτές ιδεολογίες δεν υπάρχουν. Η ταινία ξοδεύει καναδυό ώρες για να δείξει ακριβώς πόσο ανόητοι ήταν όλοι όσοι συμμετείχαν στη πρώτη απόπειρα (και τι επεδίωκε ο καθένας). Και δε ξοδεύει ούτε δευτερόλεπτο να ασχοληθεί με αυτή του δοσίλογου.

Όπως είπα και σε προηγούμενο σχόλιο, ο καθένας βλέπει ότι θέλει. Και όπως υπονοώ και παραπάνω, ας συνεχίσει να το βλέπει, αφού ούτε θυμάμαι πια ακόμα και τρανταχτές λεπτομέρειες ούτε θεωρώ ότι είχαν καμιά σημασία :p