Ρόλος για μοίρασμα

Ένας θεατρικός ή κινηματογραφικός ρόλος έχει συχνά τόσες πτυχές, περίπου όπως και ένας πραγματικός χαρακτήρας στην καθημερινή ζωή. Ο πολυδιάστατος ρόλος είναι άλλωστε ο μόνος επιτυχημένος και περιζήτητος από τους απανταχού ηθοποιούς. Γυναίκες και άντρες αποζητούν να τους προταθεί ένας τέτοιος ρόλος που θέλει πολύ δουλειά, εύπλαστη εξωτερική εμφάνιση και υποκριτικές ικανότητες άξιες για Όσκαρ. Ενώ όμως οι ηθοποιοί θα ήθελαν να φέρουν στους ώμους τους το βάρος κάποιων απαιτητικών ρόλων, συχνά, ο σκηνοθέτης επιλέγει να δώσει σε έναν και μόνο χαρακτήρα περισσότερες από μίας μορφές, ανάλογες με την πολυπλοκότητά του. Αυτό το μοίρασμα του ρόλου συμβαίνει σχεδόν αποκλειστικά σε γυναικείους ρόλους, όπως φαίνεται από τα παραδείγματά μου. Η εναλλαγή αυτή δεν προσπαθεί να καμουφλαριστεί, αντιθέτως θέλει να επισύρει την προσοχή συχνά υπερβολικά επάνω της. Πόσο αλλάζει η εμπειρία του θεατή λόγω αυτής της τακτικής; Επιτυγχάνει, τελικά το σκοπό της;

Ευαισθησία, ταμπεραμέντο ή θυμός μπορούν να συνυπάρχουν σε ένα και μόνο άτομο, ίσως όμως η υποκριτική απόδοση του ενός συναισθήματος να μην φαντάζει τόσο δυνατή όσο τα υπόλοιπα, γιατί δεν ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία της ηθοποιού. Ενίοτε ο χρόνος που περνάει μεταξύ των σκηνών αλλάζει εσωτερικά ή και εξωτερικά το χαρακτήρα σε μεγάλο βαθμό. Ευκολότερα αποδίδονται αυτές οι αλλαγές με εναλλαγή της ηθοποιού—πράγμα που επιτρέπει λιγότερο δούλεμα, όμως και μικρότερο ρόλο στις δύο ή παραπάνω ηθοποιούς.

Αυτή η εναλλαγή, κάτι σαν multi-casting, είναι λίγο-πολύ συνηθισμένη. Δεν αντιμετωπίζεται καν σαν καινοτομία. Ήδη ο Bunuel θεώρησε καλό να επιλέξει δυο διαφορετικές ηθοποιούς να παίζουν εναλλάξ τις σκηνές στο Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου-The Obscure Object of Desire. Η λεπτεπίλεπτη και ολίγον απόμακρη εκδοχή της Carole Bouquet αποδίδει άριστα την αθωότητα και τη συστολή των δεκαοχτώ χρόνων της νεαρής Concita που κατοικεί στο Παρίσι. Η φλογερή φύση και η ισπανική καταγωγή της όμως, αποδίδεται πολύ καλύτερα από την παιχνιδιάρα και με πιο έντονα χαρακτηριστικά συμπρωταγωνίστριά της Angela Molina, που χορεύει φλαμένκο και ξεμυαλίζει τους άντρες. Η πρώτη αντιστέκεται στα διαβήματα του ερωτοχτυπημένου μεσήλικα, η δεύτερη είναι πάντα έτοιμη να ενδώσει, μέχρι που η σκηνή κόβεται και η ηθοποιός αλλάζει και πάλι σε ένα ατέλειωτο γαϊτανάκι. Όχι άσχημος τρόπος να δείξεις δυο πλευρές ή μάλλον το ακατανόητον της γυναικείας ψυχής, όσο και αν παρεμποδίζει την ταύτιση—αυτό όμως δεν είναι το ζητούμενο.

Ο Μιχαηλίδης έκανε το ίδιο στην παράσταση της Lulu του Βέντεκιντ (τη δεύτερη, χωρίς την Καρυοφυλλιά, απόπειρα) που ανέβασε στο Ανοιχτό Θέατρο κάμποσα χρόνια πριν. Αντί για μία, πέντε διαφορετικές Λούλου. Μια άγουρη, σχεδόν πριν ανακαλύψει τη δύναμη της σεξουαλικότητάς της. Μια απειλούμενη, μια αδίστακτη, μια αριστοκρατική και μια εξαθλιωμένη. Λειτούργησε άψογα τότε, αλλά είτε ο χρόνος που πέρασε, είτε αυτή και μόνο η εναλλαγή πρωταγωνίστριας σε κάθε σκηνή με έκανε να λησμονήσω κάθε ένα διαφορετικό πρόσωπα της Λούλου. Αναγκαστικά, μου έμειναν μόνο όσες μου έκαναν περισσότερη εντύπωση, λόγω του παιξίματος ή της φυσιογνωμίας τους.

Εσχάτως είδα την πιο ακραία εκδοχή της παραπάνω αρχής του μοιράσματος του ρόλου. Εμπνευστής της ο Todd Solondz. Η ταινία Palindromes περιγράφει αποκλειστικά τις περιπέτειες μιας δεκατριάχρονης νεαρής και θίγει θέματα όπως η παιδική εγκυμοσύνη και η έκτρωση. Θέματα παγκόσμια και διαχρονικά που για να καταδειχτούν ως τέτοια έπρεπε να μην περιοριστούν στην αποκρυστάλλωση του χαρακτήρα σε μια και μόνο ηθοποιό. Τέσσερις κοπέλες και ένα αγοράκι ενσαρκώνουν εναλλάξ το ρόλο της Αβίβα. Εδώ όμως, δεν υπάρχουν διαφορετικές πτυχές του χαρακτήρα, που παραμένει σχηματικός και επίπεδος. Η λογική ότι αυτά συμβαίνουν ανεξαρτήτως ηλικίας, κοινωνικής τάξης, φυλής ή εξωτερικής εμφάνισης δίνει το ελεύθερο στο Solondz να μοιράσει στα οχτώ το ρόλο. Εδώ πια η ταύτιση όχι μόνο είναι αδύνατη, αλλά και η συμπάθεια προς το ρόλο είναι εντελώς απούσα, αφού δεν πορευόμαστε μαζί του παραπάνω από λίγα λεπτά. Κανένα πάθος της δεν είναι ακριβώς δικό της, απλώς η μια ηθοποιός το κάνει πάσα στην άλλη σα μπάλα ποδοσφαίρου. Η φοβισμένη ηρωίδα δεν αλλάζει ούτε εκφορά λόγου, εδώ, αντίθετα με τις παραπάνω περιπτώσεις, γίνεται μεγάλη προσπάθεια συνέπειας της απόδοσης του ρόλου, για να διατηρηθεί όπως-όπως η αίσθηση συνέχειας. Απόλυτη αποστασιοποίηση είναι το αποτέλεσμα, το εύρημα μας τραβάει μέσα του και στο τέλος βρισκόμαστε να αναρωτιόμαστε ποια θα είναι η ενσάρκωση της πρωταγωνίστριας στη συνέχεια.

Αυτό το παιχνίδι της εναλλαγής έχει σίγουρα πολύ ενδιαφέρον. Αισθάνεσαι ότι πέτυχες μ’ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, αφού με μια και μόνο παράσταση ή ταινία μυείσαι στην υποκριτική προσέγγιση παραπάνω από ενός ηθοποιού. Όταν όμως ο ρόλος γίνεται παζλ πολλών κομματιών, τότε οι συμβάσεις καταδεικνύονται τόσο που η ισορροπία τραντάζεται επικίνδυνα. Ο ρόλος δεν είναι πια αληθοφανής, αλλά ολότελα φανταστικός και όλα μοιάζουν ένα επιδέξιο παιχνίδι και όχι απαραίτητα αποτύπωση πολύπλευρου χαρακτήρα ή διαχρονικότητας καταστάσεων.